Các yếu tố thẩm mỹ trong việc đánh giá cây bonsai đẹp.

Có người đưa ra rằng một cây đẹp phải đạt được yếu tố tự nhiên. Tức là phải thuyết phục được người xem rằng cây này chẳng ai đụng dao kéo gì nó, tự nó mọc thành vậy. Để thuyết phục được người, ta phải giấu đi mọi điều ta đã làm với cây bonsai thân yêu. Ví dụ cây sanh, cây si bị một lỗi hay gặp mà bạn thường thấy ở các chợ đó là quấn dây xong rồi quên luôn. Người làm cây quên không tháo kịp dây ra nên dây quấn ăn sâu vào cành thành một vết hằn rất mất tự nhiên và khó sửa (thường thì quấn dây nên quấn hơi lỏng một chút, khi thấy dây hơi chớm bó vào cành là tháo ra được rồi)

Hoặc một ví dụ khác, cây đỗ quyên xinh đẹp này có một lỗi gây phản cảm với người xem là lộ dây chằng cố định gốc với chậu:

Như vậy để đạt được yếu tố tự nhiên thì trước tiên phải xóa mọi dấu vết mà người làm cây tác động lên: Không có dây quấn, sẹo cắt tròn vo…
Có nhiều quan điểm về thiết kế cây đó là thiết kê

• Mô phỏng, bắt chước tự nhiên
• Tạo ra các lối kiểu dáng cây cổ quái.

Ở phong cách làm mô phỏng có thể lấy ví dụ như: Làm một cái cây ở vách đá, tạo một hòn đảo rồi đặt một cái cây ở giữa, thậm chí trong chơi cá cảnh thì việc mô phỏng tự nhiên khá phổ biến.
Ở phong cách tự tạo ra dáng cây cổ quái:

Vấn đề thứ 2 về tính tự nhiên của cây là màu thời gian. Màu đó là màu của phần cành khô đã làm lũa được khá lâu rồi, nó nứt nẻ tự nhiên và có màu xanh xanh đặc trưng của rêu mốc như thế này:

Hoặc cây bonsai này thể hiện qua vỏ cây nứt nẻ bong tróc từng mảng:

Màu thời gian, đồng bộ cũng thể hiện ở việc sự ăn nhập giữa màu của gốc cây và phần đất xung quanh. Những cây mới trồng dễ bị trường hợp đường mép giữa đất và gốc cây không được tự nhiên, nhìn cây như bị lỏng gốc vậy.

Vấn đề thứ 3 về tính tự nhiên là cần phù hợp với sinh lý của cây. Tức là cái cây bạn uốn éo xong rồi thì nó có thể sống được mạnh khỏe. Chuyện hay gặp nhất là lá cây phải đủ ánh sáng, không được tán cây trên che mất ánh sáng của cây dưới. Hoặc lá của cây lá kim kiểu gì cũng phải ngửa lên. Nếu bạn uốn chóp lá cây tùng cối chúc xuống chẳng hạn thì kiểu gì cây cũng bỏ lá đó. Hoặc giả bạn muốn cây trắc bách diệp phải xoắn tứ phía như trắc xoăn Nhật bản ư? Không thể nào, chắc chắn lá cây trắc bách diệp cũng sẽ tìm cách ngẩng đầu thẳng lên trời, hoặc sẽ chết.

Vấn đề cuối cùng mà tôi biết là tỷ lệ giữa các phần cấu tạo nên cây. Tức là cỡ lá, cỡ cành, cỡ hoa-quả cần tương xứng với kích thước cây. Thu nhỏ lá có lẽ là một trong những nhu cầu số một của anh em chơi cây. Ngoài việc may mắn sở hữu một cây lá nhỏ từ 3 đời trước (thừa kế) thì có một số kỹ thuật làm nhỏ lá như là cắt nước, cắt phân, cắt một phần lá, bóc bao lá. Hoa và quả thì rất khó thu nhỏ, có lẽ chỉ nên chọn những giống cây có quả phù hợp thôi, như cây firethorn (tạm dịch cây trăn lửa mượn từ hornbeam - cây trăn , LuxBonsai ) này chẳng hạn:

Tổng kết: Qua phần trình bày trên, mặc dù chúng chỉ là lý thuyết nhưng trước khi bạn bắt tay vào làm cây hãy ngắm nhìn, quan sát những cây cổ thụ quanh chúng ta xem chúng mọc thế nào. Nhiều cây cổ thụ với cành trĩu nặng thời gian , gốc rễ sẽ làm bài học rất tốt cho bạn… cũng như giúp bạn thực sự hiểu về cây tự nhiên.

Cuối cùng xin điểm qua một số tiêu chuẩn cây đẹp thường thấy trong các hội thi:

Rễ

•     Bộ rễ phù hợp với cây
•     Bộ rễ lan tỏa về các hướng
•     Bộ rễ lộ căn bám chặt mặt đất
•     Bộ rễ không rối tung
•     Rễ lớn không đâm thẳng mặt tiền
•     Độ đồng đều của các rễ ngang
•     Các vết sẹo đã kéo da

Thân

•     Thu nhỏ từ gốc đến ngọn
•     Có tính cổ lão
•     Liền lạc
•     Đường nét thẩm mỹ
•     Cân xứng với bộ rễ
•     Không có sẹo lớn ở mặt tiền
•     Không ưỡn bụng ra phía trước
•     Chiều cao và đường kính thân hài hòa
•     Ngọn hướng nhẹ mặt tiền

Cành

•     Phân nhánh mỹ thuật
•     Độ lớn hài hòa với thân
•     Khoảng cách các cành thu hẹp dần
•     Đầu voi đuôi chuột
•     Xóa được dấu vết can thiệp
•     Hướng đủ các phía
•     Hai cành liên tiếp không cùng phương
•     Cấu trúc tán cành phù hợp thế cây
•     Có tính cổ lão
•     Có độ dài rộng hài hòa
•     Cành trước không che khuất cành sau
•     Cành thấp nhất ở độ cao hợp lý

Lá

•     Mật độ các tán vừa phải
•     Không che khuất cành, nhánh
•     Các tán lá hợp thành khối tam giác
•     Thu nhỏ lá
•     Biểu hiện sống khỏe

Chậu – vật chứa

•     Độ sâu phù hợp với thế cây
•     Chiều dài hợp với kích thước cây
•     Vị trí của cây trên chậu
•     Vị trí gốc cây so với mặt chậu
•     Màu sắc của chậu và cây phù hợp
•     Phẩm chất của chậu

Chủng loại

•     Cây có độ phát triển chậm
•     Cây khó trồng

Các điểm khác

•     Ấn tượng
•     Nét riêng
•     Lớp phủ trên mặt đất